کارکردهای موثر شورایعالی انقلاب فرهنگی از تدوین اسناد بالادستی تا نهادسازی استراتژیک
به گزارش پرتوبلاگ، «شورای عالی انقلاب فرهنگی» نهادی تأثیرگذار و راهبردی در جمهوری اسلامی ایران، با هدف ارتقای فرهنگ و علم، از سال ۱۳۶۳ تابحال نقشی بی بدیل در هدایت تحولات بنیادین کشور ایفا کرده است. این شورا با تدوین اسناد بالادستی، تأسیس نهادهای کلیدی و سیاستگذاری در حوزه های علمی، فرهنگی و فناوری، بستری برای توسعه پایدار و تقویت هویت اسلامی - ایرانی فراهم آورده است. بررسی دستاوردهای شورا نشان داده است این نهاد نه تنها در سطح ملی بلکه در زمینه های بین المللی هم جایگاه مهمی یافته است.
به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، «شورای عالی انقلاب فرهنگی»، نهادی کلیدی و راهبردی در سیاستگذاری فرهنگی، علمی و اجتماعی ایران، به صورت رسمی در ۱۹ آذر ۱۳۶۳ تأسیس شد. این شورا با هدف یکپارچه سازی فعالیتهای فرهنگی و علمی کشور، مقابله با چالش های ناشی از تحولات انقلابی و سامان دهی نظام آموزشی شکل گرفت. تأسیس شورا در این تاریخ، نمادی از لزوم بازبینی در ساختارهای فرهنگی و علمی کشور برای پاسخگویی به نیازهای جامعه انقلابی بود.
۱۹ آذر، بعنوان روز تأسیس شورایعالی انقلاب فرهنگی، فرصتی برای مرور دستاوردها و چشم اندازهای آن در زمینه های مختلف است. از تدوین اسناد بالادستی گرفته تا تأسیس نهادهای استراتژیک، شورایعالی انقلاب فرهنگی توانسته است، مسیر توسعه‌ی علمی و فرهنگی ایران را هموار کند و بعنوان بستری برای تقویت هویت اسلامی - ایرانی در زمینه های ملی و بین المللی نقش آفرینی کند.
تاریخچه تأسیس و اهداف شورایعالی انقلاب فرهنگی
شورایعالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۶۳ با فرمان امام خمینی(ره) و با هدف تنظیم و هدایت فعالیتهای فرهنگی، علمی و آموزشی کشور تأسیس شد. این شورا در ابتدا با عنوان ستاد انقلاب فرهنگی آغاز به کار کرد و بعدها با گسترش وظایف، به شورایعالی تبدیل شد. تأسیس این نهاد در واکنش به خلأهای فرهنگی و احتیاج به یک نظام واحد برای سیاستگذاری فرهنگی - علمی کشور انجام گرفت. همچون اقدامات اولیه ی آن، اصلاح ساختار دانشگاه ها و بازگشایی آنها بعد از انقلاب فرهنگی سال ۱۳۵۹ بود.
وظایف شورایعالی انقلاب فرهنگی در سه حوزه ی فرهنگ، علم و فناوری متمرکز است و با هدف ترویج ارزش های اسلامی و ایرانی عمل می کند. تصویب بیشتر از سه هزار مصوبه در زمینه های متعدد طی ۴ دهه اخیر، نشان دهنده ی تأثیرگذاری این شورا در امور راهبردی کشور است. یکی از نتایج ملموس آن، اجرای طرح هایی مانند تدوین نقشه ی جامع علمی کشور بوده است. این نقشه، توسعه‌ی علمی کشور را بر مبنای اولویت های ملی هدف گذاری کرده و به پیشرفت در تولید علم کمک کرده است.
شورا بعنوان یک مرجع بالادستی، مسئول سیاستگذاری و نظارت بر نهادهای فرهنگی، علمی و آموزشی است. این مسئولیت شامل هدایت دانشگاه ها، مراکز تحقیقاتی و رسانه های فرهنگی می شود. نمونه ای از موفقیت های شورا، کنترل رشد کمی دانشگاه ها و افزایش کیفیت آموزشی است. بر مبنای آمار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، تعداد دانشگاه های کشور از ۲۰۰ مرکز در سال ۱۳۵۷ به بیشتر از ۲۲۰۰ مرکز در سال ۱۴۰۲ افزایش پیدا کرده است که نتیجه ی هدایت استراتژیک این نهاد بوده است.
نقش شورایعالی انقلاب فرهنگی در تدوین اسناد بالادستی
شورایعالی انقلاب فرهنگی نقش کلیدی در تدوین اسناد راهبردی کشور ایفاء کرده است. نقشه جامع علمی کشور، یکی از مهم ترین اسناد بالادستی شورا، در سال ۱۳۸۹ به تصویب رسید و راهنمای توسعه‌ی علمی ایران شد. این نقشه شامل ۱۳ راهبرد کلان، ۷۳ راهبرد ملی و ۲۲۴ اقدام ملی است که بر اولویت هایی مانند نانو، زیست فناوری و هوافضا تاکید دارد. نتایج اجرای آن، افزایش سهم ایران در تولید مقالات علمی از ۰.۳ درصد در سال ۲۰۰۰ میلادی به ۱.۴۶ درصد در سال ۲۰۲۲ بوده است.
سند تحول بنیادین آموزش و پرورش یکی دیگر از دستاوردهای شورا است که در سال ۱۳۹۰ به تصویب رسید. این سند با هدف اصلاح نظام آموزشی کشور، محورهایی مانند عدالت آموزشی و تربیت نیروی انسانی متعهد را مورد توجه قرار داده است. طبق گزارش سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان وزارت آموزش و پرورش(سمپاد)، میزان دانش آموزان سمپاد در مناطق محروم ۴۵ درصد افزوده شده است، چونکه در صورت کسب این جایگاه شهریه ی آنان را دولت پرداخت می کند.
همینطور سند مهندسی فرهنگی کشور که در سال ۱۳۹۲ تصویب گردید، بعنوان چارچوبی برای مدیریت و توسعه‌ی فرهنگی عمل می کند. این سند بر مسائل کلیدی مانند سبک زندگی اسلامی - ایرانی تمرکز دارد. بر مبنای آمار مرکز آمار ایران، اجرای این سند سبب کاهش ۲۰ درصدی استفاده از محتوای غیرایرانی در فضای مجازی طی ۵ سال قبل شده است.
تحول نظام آموزش و پرورش با هدایت شورایعالی انقلاب فرهنگی
شورایعالی انقلاب فرهنگی در جهت اصلاح نظام آموزشی کشور، نقش راهبردی داشته است. همچون اقدامات آن، تصویب سند تحول بنیادین آموزش و پرورش بوده که بر عدالت آموزشی، تقویت هویت اسلامی - ایرانی و توسعه‌ی مهارت های زندگی تاکید دارد. نتایج این سند، افزایش ۲۵ درصدی دسترسی دانش آموزان به مدارس هوشمند طی دهه ی گذشته بوده است.
یکی از دیگر دستاوردهای شورا در این عرصه، تقویت آموزش های فنی و حرفه ای برای ورود به بازار کار است. بر مبنای آمار سازمان فنی و حرفه ای، تعداد دانش آموزانی که دوره های مهارتی را در مقاطع متوسطه گذرانده اند، از ۴۵۰ هزار نفر در سال ۱۳۹۰ به ۸۵۰ هزار نفر در سال ۱۴۰۲ رسیده است. این افزایش، نتیجه ی سیاستگذاری های هدفمند شورا است. همچنین، شورا با هدایت برنامه های آموزشی بسمت علوم و تکنولوژی های جدید، نقش مؤثری در توسعه‌ی آموزش کشور داشته است.
جهاد دانشگاهی متولد شورایعالی انقلاب فرهنگی
جهاد دانشگاهی بعنوان یکی از نهادهای برآمده از شورایعالی انقلاب فرهنگی، در سال ۱۳۵۹ و با هدف اسلامی سازی محیط های علمی و دانشگاهی تأسیس شد. این نهاد با تاکید بر تلفیق علم و ارزش های دینی، اهمیت بالای ی در تقویت ظرفیتهای پژوهشی کشور داشته است. همچون دستاوردهای جهاد دانشگاهی، راه اندازی مرکز درمان ناباروری رویان در سال ۱۳۷۰ است که تابحال بیشتر از ۵۰ هزار زوج را درمان کرده است.
جهاد دانشگاهی علاوه بر نقش پژوهشی، در زمینه ی تجاری سازی فناوری هم فعال بوده است. یکی از پروژه های موفق آن، تولید تجهیزات پزشکی پیشرفته همچون دستگاههای MRI داخلی بوده است که وابستگی کشور به واردات را کاهش داده است. بر مبنای آمار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، این تولیدات داخلی سبب صرفه جویی ۱۰۰ میلیون دلاری در واردات تجهیزات پزشکی طی سالهای اخیر شده است.
این نهاد همینطور در حوزه ی آموزش و توسعه‌ی مهارت ها پیشرو بوده است. عرضه دوره های آموزشی تخصصی و عمومی به بیشتر از ۲ میلیون نفر در سال ۱۴۰۱، بخشی از عملکرد آن بحساب می آید. طبق گزارش جهاد دانشگاهی، بیشتر از ۶۰ درصد از شرکت کنندگان در این دوره ها موفق به ارتقای شغلی شده اند. این آمار نشان دهنده اثربخشی برنامه های جهاد دانشگاهی در توانمندسازی نیروی انسانی است.
شورای عالی انقلاب فرهنگی و نظارت بر نهادهای علمی و پژوهشی
شورایعالی انقلاب فرهنگی وظیفه ی نظارت بر نهادهای علمی و پژوهشی کشور را بر عهده دارد. این نظارت شامل دانشگاه ها، مراکز تحقیقاتی و مؤسسات آموزشی است. بعنوان نمونه، شورا با تصویب آئین نامه های اخلاق در پژوهش، نقشی کلیدی در پیشگیری از تخلفات علمی ایفاء کرده است. در نتیجه، تعداد مقالات دارای اعتبار علمی ایران ظرف یک دهه ی گذشته ۲۵ درصد افزایش پیدا کرده است.
از دیگر اقدامات شورا، نظارت بر عملکرد مراکز تحقیقاتی و ارتقای کیفیت آنها بوده است. بعنوان مثال، در حوزه ی نانو فناوری، حمایت های شورا منجر به رشد ۴۰ درصدی تعداد ثبت اختراعات در رابطه با نانو در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۰ شده است. این دستاوردها نشان دهنده ی تاثیر سیاستگذاری های شورا در ارتقای جایگاه علمی کشور است.
همینطور شورا در کنترل انحرافات پژوهشی و تخصیص بودجه های علمی، مؤثر بوده است. بر مبنای آمار سازمان برنامه و بودجه، سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی ایران از ۰.۳ درصد در سال ۱۳۸۰ به ۱.۲ درصد در سال ۱۴۰۰ افزایش پیدا کرده است. این رشد، حاصل تلاش شورا برای تأمین مالی پروژه های کلیدی علمی بوده است.
نقش شورایعالی انقلاب فرهنگی در حوزه هوش مصنوعی
سند ملی هوش مصنوعی جمهوری اسلامی ایران که توسط شورایعالی انقلاب فرهنگی تصویب شده است، بعنوان یک گام بزرگ در جهت ارتقای حکمرانی، تقویت بنیان های علمی و پژوهشی کشور و ایجاد تحولات عظیم در زمینه های مختلف همچون آموزش، بهداشت و صنعت شناخته می شود. این سند در تاریخ ۲۹ خرداد ۱۴۰۳ به تصویب رسید و به نهادهای مختلفی همچون نهاد ریاست جمهوری، وزارت علوم و وزارت ارتباطات ابلاغ گردید. اهداف اصلی آن شامل استفاده از فناوری هوش مصنوعی برای پیشرفت در قسمت های کلیدی اقتصادی و اجتماعی کشور است.
این سند به دنبال ایجاد یک زیست بوم مناسب برای رشد و توسعه‌ی تکنولوژی های جدید، تقویت مشارکت بخش خصوصی و تسهیل فضای کسب و کار است. علاوه بر این، سند مورد اشاره به اهمیت تقویت زیرساخت های فناوری و توجه ویژه به نیروهای انسانی متخصّص اشاره دارد. سند همینطور بطور دقیق تر به مواردی چون توسعه‌ی شرکتهای دانش بنیان و تقویت نقش نخبگان در پیشبرد این فناوری اشاره کرده و زمینه های لازم برای همکاریهای بین المللی را فراهم می آورد.
ایجاد معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با اقدام شورا
یکی دیگر از اقدامات کلیدی شورایعالی انقلاب فرهنگی، پیشنهاد تأسیس معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۵ بود. این اقدام با هدف تقویت جایگاه علوم و فناوری در ساختار اجرایی کشور صورت پذیرفت. معاونت مذکور، بعنوان نهادی پیشرو در پشتیبانی از محققان و کارآفرینان، نقش مهمی در توسعه‌ی علم و فناوری در کشور داشته است.
همچون موفقیت های این معاونت، راه اندازی صندوق نوآوری و شکوفایی در سال ۱۳۹۱ بود که تابحال از بیشتر از ۱۰ هزار طرح فناورانه حمایت کرده است. طبق آمار رسمی، این صندوق توانسته است ۷۰۰۰ شغل پایدار در حوزه های فناوری ایجاد نماید. این نتایج نشان دهنده ی تاثیر عمیق این نهاد بر ارتقای اقتصاد دانش بنیان است.
همچنین، پشتیبانی از استارت آپ های نوآور، یکی دیگر از اقدامات موفق معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بوده است. طبق گزارش سال ۱۴۰۱، بیشتر از ۳۵۰۰ استارت آپ در حوزه های مختلف فناوری اطلاعات، نانو و زیست فناوری فعالیت می نمایند که ۷۰ درصد از آنها مستقیماً از حمایت های این معاونت بهره مند شده اند.
شورای عالی انقلاب فرهنگی؛ تنظیم گر تعاملات بین المللی فرهنگی
سند جامع روابط علمی بین المللی جمهوری اسلامی ایران که در تاریخ ۱۵ اسفند ۱۳۹۶ در جلسه ۸۰۵ شورایعالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید، به صورت کلی بر توسعه روابط علمی و پژوهشی ایران با کشورهای دیگر تاکید دارد. هدف این سند، بهبود جایگاه علمی کشور در سطح جهانی و ارتقای توانمندی های علمی ایران از راه تعاملات بین المللی است. در این راستا، توجه ویژه ای به استفاده از ظرفیتهای موجود در سفارتخانه ها، رایزنی های فرهنگی و نهادهای علمی خارجی شده است تا ارتباطات علمی و پژوهشی به شکل مؤثرتر و با نظارت دقیق تر صورت گیرد.
یکی از اقدامات اصلی در این سند، توسعه‌ی سامانه های هوشمند برای رصد، ثبت و ارزیابی روابط علمی بین المللی است. همچنین، بر ضرورت تسهیل عضویت و مشارکت فعال در مجامع علمی بین المللی تاکید شده است. این سند همینطور بر تقویت زبان فارسی بعنوان یکی از زبان های معتبر علمی و نشر دستاوردهای علمی ایران در حوزه های مختلف تاکید دارد. به ویژه، استفاده از شبکه های اجتماعی، پایگاه های اطلاعاتی و کنفرانس های علمی برای به اشتراک گذاشتن دستاوردها و نتایج تحقیقات علمی ایرانی ها در سطح جهانی، مورد توجه قرار گرفته است.
یکی دیگر از اقدامات مؤثر شورایعالی انقلاب فرهنگی، پشتیبانی از برگزاری نمایشگاه ها و رویدادهای فرهنگی بین المللی است. نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، با حضور بیشتر از ۸۰ کشور در سال ۱۴۰۲، نمونه ای از موفقیت های این حوزه است. طبق آمار رسمی، این رویداد به افزایش ۳۰ درصدی فروش کتاب های ایرانی در بازارهای خارجی منجر گردیده است.
همینطور شورا در ایجاد بسترهای علمی و فرهنگی برای دانشجویان خارجی نقش فعالی داشته است. برنامه ی بورسیه ی دانشجویان خارجی توسط وزارت علوم و شورایعالی انقلاب فرهنگی، سبب شد تعداد دانشجویان بین المللی در ایران از ۵۷۰۰ نفر در سال ۱۳۸۰ به بیشتر از ۵۵ هزار نفر در سال ۱۴۰۱ افزایش یابد. این موفقیت، جایگاه ایران را بعنوان قطب فرهنگی و علمی منطقه تقویت کرده است.
سیاست گذاری شورایعالی انقلاب فرهنگی در جهت تولید علم و فناوری
یکی از مهم ترین کارکردهای شورایعالی انقلاب فرهنگی، سیاستگذاری در زمینه ی تولید علم و فناوری است. این شورا با تدوین اسنادی همچون نقشه جامع علمی کشور، جهت گیری های کلان علم و فناوری را تعیین کرده است. بر مبنای پایگاه استنادی اسکوپوس، در سال ۲۰۱۹، ایران با تولید ۶۷ هزار و ۷۴۴ مقاله علمی، به رتبه ی پانزدهم جهانی در تولید مقالات علمی رسید که این موفقیت از نتایج سیاستگذاری های شورا است.
در زمینه ی تجاری سازی علم، شورایعالی انقلاب فرهنگی نقش مهمی در گسترش شرکتهای دانش بنیان داشته است. بر اساس گزارش معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، تعداد شرکتهای دانش بنیان از ۵۵ شرکت در سال ۱۳۹۰ به بیشتر از ۹۵۰۰ شرکت در سال ۱۴۰۲ افزایش پیدا کرده است. این شرکت ها علاوه بر تولید محصولات فناورانه، به ایجاد بیشتر از ۳۵۰ هزار شغل مستقیم کمک کرده اند.
همینطور شورا با پشتیبانی از پژوهش های کاربردی در حوزه هایی مانند نانو، زیست فناوری و انرژی های نو، زمینه ساز پیشرفت های قابل ملاحظه ای شده است. بعنوان مثال، ایران حالا در فناوری نانو در رتبه ی چهارم جهانی قرار دارد. بر مبنای آمار ستاد ویژه توسعه فناوری نانو، صادرات محصولات نانویی ایران به بیشتر از ۴۰ کشور جهان، سالانه حدود ۱ میلیارد دلار درآمدزایی دارد.
بر اساس مطالب فوق، «شورای عالی انقلاب فرهنگی» بعنوان نهادی استراتژیک، نقشی بی بدیل در پیشبرد اهداف فرهنگی، علمی و اجتماعی جمهوری اسلامی ایران ایفاء کرده است. این شورا با تدوین اسناد بالادستی، سیاستگذاری های راهبردی و تأسیس نهادهای کلیدی، بستری مناسب برای رشد و توسعه‌ی پایدار کشور فراهم آورده است. دستاوردهایی همچون ارتقای جایگاه علمی ایران در سطح بین المللی، پشتیبانی از نخبگان، توسعه‌ی شرکتهای دانش بنیان و گسترش تعاملات فرهنگی جهانی، نشان دهنده ی اثربخشی سیاست های این نهاد در تحقق آرمان های انقلاب اسلامی ایران است.
با توجه به جایگاه ویژه ی شورایعالی انقلاب فرهنگی در نظام تصمیم گیری کشور، تداوم تقویت ساختارهای آن و بروزرسانی سیاست ها بر مبنای نیازهای روز جامعه، ضرورتی اجتناب ناپذیر است. شورایعالی انقلاب فرهنگی می تواند با استفاده از ظرفیتهای علمی و فرهنگی ایران، مسیر تحوّل و پیشرفت را هموارتر کند و همچنان بعنوان یک نهاد الگو در جهان اسلام نقش آفرینی کند.
این مطلب پرتوبلاگ را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب